Europäischer Rechnungshof - European Court of Auditors
Wnioski kontrolerów UE: finansowanie NGO przez UE jest zbyt mało przejrzyste
- Photo Info
- Download
Komunikat prasowy
Luksemburg, 7 kwietnia 2025 r
Wnioski kontrolerów UE: finansowanie NGO przez UE jest zbyt mało przejrzyste
- Ze środków polityki wewnętrznej UE w latach 2021–2023 przyznano NGO ponad 7 mld euro.
- Informacje na temat finansowania unijnego przyznanego NGO są fragmentaryczne i niewiarygodne.
- Brakuje przejrzystych informacji na temat działalności lobbingowej i rzeczniczej prowadzonej przez NGO.
Z nowego sprawozdania Europejskiego Trybunału Obrachunkowego wynika, że finansowanie UE przyznawane organizacjom pozarządowym nie jest w pełni przejrzyste. Mimo pewnych postępów informacje na temat finansowania przyznanego organizacjom pozarządowym, które prowadzą działalność finansowaną ze środków unijnej polityki wewnętrznej, wciąż nie są poprawne ani kompletne. Komisja Europejska nie ujawniła we właściwy sposób przypadków działalności rzeczniczej (w tym lobbingowej) finansowanej ze środków unijnych. Ponadto w sposób proaktywny nie prowadzi się kontroli w celu zapewnienia, aby finansowane NGO przestrzegały wartości UE, co naraża Unię na ryzyko utraty reputacji.
Regularny dialog między UE a organizacjami pozarządowymi (NGO) i innymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego pozwala obywatelom uczestniczyć w demokratycznym procesie kształtowania polityki unijnej. Ważne jest, by dialog ten był przejrzysty. Aby móc pociągnąć do odpowiedzialności decydentów politycznych, obywatele muszą wiedzieć komu i w jakim celu przyznano finansowanie unijne, ale także w jaki sposób jest ono wykorzystywane oraz czy jego odbiorcy przestrzegają wartości UE. Od czasu afery „Katargate” w 2022 r. wzrosło zainteresowanie opinii publicznej zaostrzeniem wymogów dotyczących przejrzystości dla organizacji pozarządowych.
– Przejrzystość ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia wiarygodności organizacji pozarządowych biorących udział w kształtowaniu polityki UE – powiedziała Laima Andrikienė, członkini Trybunału odpowiedzialna za tę kontrolę. – Niemniej, mimo że od czasu ostatniej kontroli Trybunału poczyniono pewne postępy, sytuacja w zakresie finansowania organizacji pozarządowych przez UE pozostaje niejasna, ponieważ informacje na temat finansowania unijnego, w tym na rzecz lobbingu, nie są ani wiarygodne, ani przejrzyste.
W latach 2021–2023 organizacjom pozarządowym przyznano 7,4 mld euro w ramach kluczowych obszarów polityki wewnętrznej UE, takich jak spójność, badania naukowe, migracja i środowisko, z czego 4,8 mld euro przekazała im Komisja, a 2,6 mld euro – państwa członkowskie. Kontrolerzy Trybunału podkreślają jednak, że do danych tych należy podchodzić z ostrożnością, ponieważ brakuje wiarygodnego oglądu na całość finansowania UE przyznanego organizacjom pozarządowym. Informacje są publikowane w sposób fragmentaryczny, co ogranicza przejrzystość, utrudnia ocenę tego, czy fundusze UE są w nadmiernym stopniu wypłacane niewielkiej liczbie organizacji pozarządowych, oraz nie pozwala w pełni sprawdzić, jaką rolę odgrywają organizacje pozarządowe w kształtowaniu polityki UE.
Chociaż Komisja poczyniła postępy w gromadzeniu informacji na temat finansowania UE przyznanego organizacjom pozarządowym, w sposobie ujawniania tych informacji nadal występują uchybienia. Ponadto państwa członkowskie nie monitorują unijnych środków finansowych przyznanych organizacjom pozarządowym ani nie składają sprawozdań na ten temat, a po wejściu w życie nowych przepisów nie będą musiały zgłaszać otrzymanych płatności.
Poszczególne kraje UE różnie definiują pojęcie organizacji pozarządowej, choć tylko nieliczne z nich wprowadziły taką definicję w swoich przepisach. W 2024 r. zrobiła to UE – zdefiniowała organizację pozarządową jako niezależną od rządu organizację nienastawioną na zysk. Choć jest to krok we właściwym kierunku, sama definicja nie zapewnia prawidłowej klasyfikacji organizacji pozarządowych w unijnym systemie przejrzystości finansowej. Wynika to z faktu, że podmioty same określają się jako organizacje pozarządowe w oświadczeniach własnych, a Komisja nie sprawdza istotnych aspektów ich statusu, w tym tego, czy na ich organy zarządzające może wywierać znaczący wpływ rząd danego kraju lub czy organizacja pozarządowa realizuje interesy handlowe swoich członków. Kontrolerzy wykryli na przykład przypadek, w którym duży instytut badawczy został uznany za organizację pozarządową, podczas gdy jego organ zarządzający składał się wyłącznie z przedstawicieli rządu.
Komisja nie podawała w wyraźny sposób do wiadomości publicznej posiadanych informacji na temat podejmowanych przez organizacje pozarządowe działań rzeczniczych, które były finansowane z dotacji unijnych. Dopiero w trakcie kontroli przeprowadzanej przez Trybunał Komisja wydała wytyczne, zgodnie z którymi umowy o udzielenie dotacji nie powinny zobowiązywać odbiorców finansowania do prowadzenia lobbingu w instytucjach UE. Ponadto zarządzający funduszami UE nie starają się wykrywać w sposób proaktywny potencjalnych naruszeń przez organizacje pozarządowe wartości unijnych, takich jak praworządność i prawa człowieka, lecz polegają głównie na ich oświadczeniach własnych. Nie sprawdza się też źródeł finansowania organizacji pozarządowych, choć informacje te mogłyby pomóc naświetlić, kto w rzeczywistości stoi za danym podmiotem.
Informacje ogólne
Z budżetu UE finansowane są działania prowadzone zarówno przez organizacje pozarządowe, jak i przez inne rodzaje podmiotów. Organizacje pozarządowe różnią się między sobą pod względem wielkości i obszarów, w jakich działają. Zajmują się różnorodnymi kwestiami – od włączenia społecznego po ochronę środowiska i badania naukowe. Mogą otrzymywać dotacje unijne na realizację projektów, tak jak pozostali odbiorcy środków finansowych, lub na działalność własną. Ten ostatni rodzaj dotacji skierowany jest konkretnie do NGO, na pokrycie znacznej części ich kosztów operacyjnych. W latach 2021–2023 dotacje unijne otrzymało ponad 12 000 organizacji pozarządowych. W ciągu ostatniej dekady duża część środków unijnych przyznanych przez Komisję organizacjom pozarządowym w ramach zarządzania bezpośredniego trafiła do niewielkiej liczby tych organizacji.
W ramach kontroli kontrolerzy przyjrzeli się takim programom unijnym jak: Europejski Fundusz Społeczny Plus, „Horyzont Europa”, FAMI i LIFE oraz przeanalizowali rozwiązania w różnych państwach członkowskich. Trybunał przeprowadził tę kontrolę z uwagi na wezwanie Parlamentu Europejskiego do zwiększenia przejrzystości finansowania unijnego, w tym finansowania NGO, oraz ze względu na ważną rolę, jaką odgrywają one w demokratycznym kształtowaniu polityki. Ponadto kontrola wpisuje się w kontekst zwiększonego w ostatnim czasie zainteresowania opinii publicznej i polityków finansowaniem organizacji pozarządowych przez UE.
Sprawozdanie specjalne 11/2025 pt. „Przejrzystość finansowania unijnego przyznanego organizacjom pozarządowym – mimo postępów nadal brakuje wiarygodnego oglądu sytuacji” jest dostępne na stronie internetowej Trybunału. Trybunał przeprowadził tę kontrolę w uzupełnieniu do sprawozdania Trybunału z 2018 r., dotyczącego finansowania unijnego przyznanego organizacjom pozarządowym w ramach polityki zewnętrznej UE, oraz do sprawozdania z 2024 r. na temat unijnego rejestru służącego przejrzystości.
Contact:
ECA press office: press@eca.europa.eu